بوی خوش باران از کجا می‌آید؟

بوی باران سه منشأ عمده دارد. اولی، بوی «تمیز» است که علی‌الخصوص پس از رگبارهای شدید استشمام می‌شود و عامل آن اوزون می‌باشد. اوزون که متشکل از سه اتم اکسیژن است، بوی تندی دارد و اغلب آن را شبیه به کلر توصیف می‌کنند. تندی بوی اوزون مبالغه نیست؛ یک انسان عادی می‌تواند بوی اوزون را در غلظت ناچیز ۱۰ PPB (بخش از هر میلیارد) حس کند.

بعضی‌ها حتی قبل از شروع طوفان می‌توانند بوی اوزون را حس کنند. قبل از طوفان، صاعقه می‌تواند ملکول‌های نیتروژن و اکسیژن موجود در هوا را بشکافد. این قضیه باعث ایجاد مقدار کمی اوزون می‌شود که باد آن را به سطح زمین می‌رساند. نور فرابنفش هم در جو زمین باعث شکافتن ملکول‌های اکسیژن و تشکیل ملکول اوزون می‌شود.

علی‌رغم بوی مطبوع و تمیز اوزون، این ماده به صورت خالص خطرناک است و در غلظت‌های بالا می‌تواند سلول‌های ریه را نابود کند. خوشبختانه غلظت اوزون قبل یا بعد از طوفان آن‌قدر کم است که آسیبی به ما نمی‌رساند.

اما یکی دیگر از بوهای خوشایند باران، یک بوی عمیق و خاکی است که پس از نباریدن به مدت طولانی یا پس از بارش‌های سنگین به مشام می‌رسد. این بو، نتیجه‌ی کار یک باکتری است که به طور معمول در خاک یافت می‌شود.

برخی میکروب‌های خاص، علی‌الخصوص استروپتومایسز، در طول دوره‌های خیلی خشک، اسپور یا هاگ می‌سازند. هرچه خاک مدت بیشتری باران نبیند، اسپورهای بیشتری ساخته می‌شوند. با این حال، این اسپورها خودشان عامل بوی باران نیستند، بلکه عامل بوی باران ماده‌ای به نام ژئوسمین است که در هنگام تولید اسپورها آزاد می‌شود.

بوی ازون هر چه‌قدر هم که تیز باشد در برابر ژئوسمین حرفی برای گفتن ندارد. بوی این ماده در غلظت ۵ PPT (بخش از هر تریلیارد) هم حس می‌شود! احتمالاً به خاطر همین حساسیت بینی انسان به ژئوسمین است که این بو در مناطق پردرخت این‌قدر قدرتمند حس می‌شود و بوی اوزون معمولاً در شهرها که ژئوسمین شانس کمتری برای تجمع دارد، بیشتر به مشام می‌رسد.

سومین عامل بوی پس از باران، روغن‌های مترشحه از گیاهان مختلف است. این روغن‌ها در محیط جمع می‌شوند و در هنگام باران، برخی از مواد سازنده‌ی آنها (معمولاً همراه با ژئوسمین) آزاد شده و بوی آشنا و خوشایندی ایجاد می‌کنند.

هنوز تمام مواد موجود در روغن‌هایی که «بوی باران» را می‌سازند، به طور کامل شناخته نشده‌اند. یکی از اصلی‌ترین‌ها احتمالاً «۲-ایزوپروپیل-۳-متوکسی-پیرازین» است که در دهه‌ی ۷۰ به وسیله‌ی نانسی گربر جدا شد. بوی این روغن بسیار شبیه بوی باران است. گربر راه دو شیمی‌دان استرالیایی به نام‌های ایزابل بر و آر جی توماس را ادامه می‌داد.

در سال ۱۹۶۴، بر و توماس بر آن شدند که ببینند چه چیزی عامل بوی خاص باران است. آنها گل را خشک کرده و به استخراج و آنالیز روغن‌های موجود در آن پرداختند. بالاخره به یک «ماده‌ی چرب زرد» دست یافتند که بوی آن کمی شبیه بوی پس از باران بود. جالب است بدانید واژه‌ی petrichor که به معنای همان بوی خوش پس از اولین باران است، توسط همین دو ابداع شد. انگیزه‌شان صرفاً این بود که برای آنچه به دنبالش هستند، کلمه داشته باشند. ریشه‌ی این کلمه یونانی است و از پتروس به معنای سنگ و ایکر، به معنای خون زرین خدایان یونانی تشکیل شده.

بعدها معلوم شد که این ماده‌ی روغنی، رشد برخی گیاهان را مختل می‌کند و باعث شد محققان چنین نتیجه بگیرند که کار آن، جلوگیری از دانه‌پراکنی گیاهان در شرایط بسیار خشک و غیر ایده‌آل است.